NAZIM HESAPLAR
Nazım Hesaplar Tek Düzen Hesap Planında 9 sıra numarası ile
bulunmaktadır. Bu hesapların kullanılması zorunlu. Ancak bir çok bilançonun
tetkikinde bu hesapların ya hiç kullanılmadığını ya da gereği gibi
kullanılmadığını görüyoruz. Hesap planının açıklanmasının yapıldığı ya da dönem
sonu işlemlerini konu yapan makalelerin çoğunluğunda da bu hesapların önemi ve
kullanılması gerekliliğinden söz edilmiyor.
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Sayın Nusret KURDOĞLU, 30.01.2006 tarihinde yayımlanan “Dönem Sonu İşlemleri” makalesinde Nazım Hesapların önemini çok güzel bir şekilde şu ifadelerle kaleme almış, Kendisine katılmamak olanaksız:
“TDMS’nin
gereklerine göre mali tablo oluşturmak için, sürekli “Nazım Hesap” kullanımını
neredeyse zorunlu hale gelmektedir. Konuya derinlemesine girildiğinde, Nazım
Hesap sisteminin, ana hesap sisteminden neredeyse daha önemli hale gelmiş
olacağı açıkça görülecektir. Kısaca, (TDMS) ile yürürlükteki vergi mevzuatının
uyumunu sağlamanın yanı sıra, bilanço hesaplarında yer alamayan önemli
bilgilerin açıklanmasında, neredeyse tek “altın anahtar” NAZIM HESAPLAR’dır.”
1. Nazım Hesaplara Genel Bakış
Geniş anlamı ile Nazım Hesaplar bir işletmenin alacağı,
borcu ve varlıkları ile ilgili olmayan, ancak bunların açıklanması için kullanılmak
üzere Muhasebe Planında bulunan ana hesaptır. (Rüknettin Kumkale, Vergi ve Muhasebe Sözlüğü, Seçkin
Yayınları 2014)
Tek Düzen Hesap Planında bulunan hesapların işletmeye ait bütün
bilgileri açıklayabildiğini söylemenin olanağı bulunmamaktadır. Aslında bunu
doğal karşılamak gerekmektedir. Çünkü Tekdüzen Hesap Planında bulunan hesaplar,
kuruluşların varlıkları ile borçları ve özkaynaklarını göstermektedir. Ancak bu
hesapların içinde bulunan bazılarının içeriğinin açıklanmasına ihtiyaç vardır.
Örneğin, İşletmenin döviz kasasında görünen Türk Lirasının ne kadar ve ne
cinste dövize karşılık geldiği, verilen teminat mektuplarının detayları,
işletmelerin dış borçları, Kanun Kabul Edilmeyen Giderler, Yatırım İndirimine
ilişkin bilgiler, Nazım Hesaplarda takip edilmektedir.
Mali tabloların dip notlarında da Bilanço hesapları ile ilgili
birçok açıklayıcı bilgi bulunmaktadır. Ancak, Nazım Hesaplarda da takip edilen
bilgiler işletmenin bütün muhasebe düzenini kapsamasından dolayı daha işlevli
olmaktadır.
Nazım
Hesapların kullanılması Muhasebenin Temel Kavramları içinde bulunan
-
Kişilik Kavramı,
- Tam Açıklama Kavramı,
- Özün Önceliği Kavramı
- Tam Açıklama Kavramı,
- Özün Önceliği Kavramı
ile
uyumlu bulunmaktadır.
- “Kişilik Kavramı ; işletmenin sahip veya sahiplerinden,
yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahip
olduğunu ve o işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına
yürütülmesi gerektiğini öngörür.”
Tanımından da anlaşılacağı üzere “Kişilik Kavramı” işletmeyi ayrı
bir kişilik olarak kabul etmektedir. Burada üzerinde durulması gereken nokta
işletmenin ayrı, işletmenin sahip ve ortaklarının ayrı ayrı kişiliğe sahip
oldukları gerçeğidir. Bir Limited Şirket düşününüz, bu şirket, ortakları
tarafından konulan sermaye ile yaşantısına sürdürmektedir. Bu şirketin
giderleri ve gelirleri Yasalarda öngörülen usul ve esaslara göre kayıtlara
alınmaktadır. Bu şirketin ortağının şahsı için yaptığı bir giderin, örneğin
tatil için yaptığı seyahat harcamalarının şirket ile bir ilgisi
bulunmamaktadır. Bu ödeme şirket için ancak Kanunen Kabul Edilmeyen Gider
durumundadır. Kanunen Kabul Edilmeyen Giderlere yazılan bir ödemenin ise Nazım
Hesaplarda izlenerek şirketin vergi matrahının oluşmasında dikkate alınması
gerekmektedir. Ayrıca bu şirketin ortağının şirketten ayrı olarak bir şahıs
işletmesi de bulunabilir. Bu kavramı Türk Ticaret Yasasındaki ve Medeni
Yasamızdaki Hakiki Şahıs, Hükmi Şahıs ayırımı ile de açıklamak mümkündür.
Hakiki Şahıs ile Hükmi şahıs ayrı ayrı kavramlardır ve ayrı ayrı kişilik
taşımaktadırlar. Hakiki şahıslar bir hükmi şahsın ortağı konumunda olsalar dahi
her ikisinin ayrı kişilikleri bulunmaktadır.
- “Tam
açıklama kavramı; mali
tabloların, bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar
vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade
eder.
Mali tablolarda finansal bilgilerin tam
olarak açıklanması yanında mali tablo kalemleri kapsamında yer almayan ancak
alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer
verilmesi bu kavramın gereğidir.”
Mali tabloların bu tablolardaki bilgilere gereksinim duyan ve
bunlardan yararlanacak kişi veya kuruluşların bu tablolardan azami bilgiyi
çıkartabilmeleri şeklinde düzenlenmesi düşüncesini ifade etmektedir. Mali
tablolar açık ve anlaşılır olması karar vericiler için çok önemli bir unsurdur.
Bu sebeple mali tablolarda yer alan bilgilerin yanında gelecekte gerçekleşmesi
muhtemel olaylara da yer verilmesi gerekmektedir. Örneğin yatırım indirimi ile
ilgili bilgilerin bilanço kalemleri içinde yer almamasına karşın bu bilgilere
mali tabloları kullanan kişilerin gereksinimi bulunmaktadır. Bunun yanında
kuruluşlar tarafından verilen teminat mektuplarının da ilgililer tarafından
bilinmesi gerekmektedir. Bütün bu ve bunun gibi mali tabloların bütünlüğü
içinde sunulamayan bilgiler Tam Açıklama Kavramı çerçevesinde Nazım Hesaplarda
takip edilebilmektedir.
- “Özün önceliği kavramı; işlemlerin
muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında
biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade eder.
Genel olarak işlemlerin biçimleri ile
özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir.
Bu takdirde özün biçimi önceliği esastır.”
Özün önceliği kavramı gereğince, muhasebeye konu olan işlemler
sadece hukuki şekilleri dikkate alınarak değil, özleri ve ardındaki finansal
gerçekler göz önüne alınarak muhasebeleştirilmeli ve sunulmalıdır. Finansal
kiralama işleminde kiracı malın mülkiyetini hukuken devralmamakla birlikte,
esas olarak gerçeğe uygun değerine yakın bir fiyat ve faiz ödeyerek ekonomik
ömrünün büyük bir bölümünde o varlığın ekonomik yararlarının kullanım hakkını
satın almaktadır. Fakat finansal tablo kullanıcıları işletmenin bütün gerçek
durumunu açıklayacak bilgilere ihtiyaç duyarlar. İş te bu bilgiler dipnotlarda
sunulur. Bu bakımdan işletmenin gerçek durumunu anlayabilmek için rakamların
ötesine gitmek gerekmektedir. Dolayısıyla mülkiyeti muhafaza kaydıyla satın
alınan mallar alıcı tarafından “özün Önceliği” kavramı gereği
aktifleştirilmeli, amortismana tabi ise amortisman ayrılmalı ve bilanço dönemi
geldiğinde dipnotlarda açıklama yapılmalıdır.
Aktife kayıtlı bir malın mülkiyeti muhafazalı olduğunun bilanço
dipnotlarında gösterilmesi, tam açıklama ve sosyal sorumluluk kavramlarının
gereği olduğu gibi bir ölçüde de hukuk kurallarına uyulduğunun göstergesidir.
Çünkü ilgili malların mülkiyeti muhafazalı olduğunun dipnotlarda belirtilmesi,
hukuk kuralları açısından bunun mülkiyetinin kendisinde olmadığının göstergesi
olarak kabul edilebilir.
(Mülkiyeti Muhafaza Sözleşmesiyle Yapılan Satışlar ve Muhasebe Uygulamaları
üzerine etkileri. Yardımcı Doç. Dr. Azzem Özkan, Erciyes Üniversitesi İktisadi
ve idari Bilimler fakültesi Öğretim Üyesi)
Mülkiyeti muhafaza kaydı ile alınan mallar ile ilgili muhasebe
hesapları içinde tutulan kayıtların yanında bunlar ile ilgili bilgilerin Nazım
Hesaplarda takip edilmesinde yarar bulunduğu da ayrı bir gerçektir.
2. Nazım Hesapların Özellikleri
Nazım Hesapları bir işletmenin alacağı, borcu ve varlıkları ile ilgili olmayan,
ancak bunların açıklanması için kullanılmak üzere Muhasebe Planında bulunan ana
hesap olarak açıklamıştık. Bu geniş tanım çerçevesinde Nazım Hesapların Tek
Düzen Hesap Planında mevcut hesapların, ilgililerin mali tablolardan elde etmek
istedikleri gereksinimleri karşılamak için kullanılmakta olduğunu
söyleyebiliriz. Bu açıdan Nazım Hesaplar bilgisini verdiği konu ile ilgili
olarak çok çeşitli şekillerde kayıtları ihtiva etmektedirler. Örneğin, Döviz
Kasasında bulunan yabancı paraları, ilgili yabancı para cinsinden kayıt
edebileceğimiz gibi, verilen yada alınan teminat mektuplarını ihtiva ettikleri
tutarlar üzerinden kayıt altına alabiliriz. Burada yapılan kayıtlar dışarıdan
her ne kadar elmalar ile armutların biri birileri ile toplanıyor görüntüsünü
veriyor olsa da Nazım Hesapların özelliğinin bilgi vermek olmasından dolayı
içerik olarak bu anlam çıkmamaktadır.
1 Sıra no lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde Nazım
Hesaplar 9 numara olarak gösterilmiştir. Diğer bir anlatımla Nazım Hesaplar 9
ile başlayan hesaplar ile temsil edilmektedirler.
3. Nazım Hesapların İhtiva Ettikleri
Bilgiler
Nazım Hesapların mali tablolara etki etmeden bilgi verme
özelliklerinin olmasından dolayı çok çeşitli alanlarda kullanılabilme
olanakları bulunmaktadır.
Aşağıda sıraladığımız alternatifler Nazım Hesapların muhasebe
uygulamalarında kullanıldığı durumları göstermektedir. Bunların yanında
açıklanması istenilen herhangi bir unsuru Nazım Hesaplarda belirtebilme olanağı
da bulunmaktadır.
3.1. Nakit Yabancı Paralar ile ilgili Nazım
Hesaplar
Kasa Hesabında içinde bulunan Yabancı Para Kasa Hesabının ihtiva
ettiği Yabancı Paraların kendi değerleri ile gösterildiği Nazım Hesaplar.
3.2. Alınan Yabancı Paralı Çekler ile
ilgili Nazım Hesaplar
Alınan Yabancı paralı çeklerin ihtiva ettikleri Yabancı paralar
cinsinden takiplerinin yapıldığı Nazım Hesaplar.
3.3. Yabancı Paralı Banka Hesapları ile
ilgili Nazım Hesaplar
Yabancı Paralı Bankalar Cari Hesaplarında bulunan dövizlerin
Yabancı para cinsinden değerlerinin takip edilmesi için kullanılan Nazım
Hesaplar.
3.4. Diğer Hazır Değerler ile ilgili Nazım
Hesaplar
Diğer Hazır Değerler Hesabında takip edilmekte olan tahvil, gelir
ortaklığı, hisse senedi gibi menkul kıymetlerin vadesi gelmiş faiz ve temettü
kuponlarının cinsleri itibari ile izlenmesi için kullanılan Nazım Hesaplar.
3.5. Menkul Kıymetler Hesap Grubu ile
ilgili Nazım Hesaplar
Menkul Kıymetler Hesap Grubunda takip edilmekte olan hisse senedi,
tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılma belgesi, kâr-zarar
ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi gibi menkul kıymetleri cinsleri ve
bunları çıkartan müesseseler bazında takip edilmesi için kullanılan Nazım
Hesaplar.
3.6. Alıcılar Hesabı ile ilgili Nazım
Hesaplar
Alıcılar Hesabında takip edilmekte olan Yabancı Paralı alacakların
ihtiva ettikleri yabancı para cinsinden takiplerinin yapıldığı Nazım Hesaplar.
3.7. Alacak Senetleri ile ilgili Nazım
Hesaplar
Alacak Senetleri hesaplarında takip edilmekte olan Yabancı Paralı
Alacak Senetlerinin ihtiva ettikleri yabancı para cinsinden takiplerinin
yapıldığı Nazım Hesaplar.
3.8. Verilen Depozito ve Teminatlar ile
ilgili Nazım Hesaplar
a. Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabında takip edilmekte olan
verilen Yabancı Paralı Depozito ve Teminatların ihtiva ettikleri yabancı para
cinsinden takiplerinin yapıldığı Nazım Hesaplar.
b. Verilen Depozito ve Teminatların verildikleri yerler bazında
sınıflandırılarak takiplerinin yapıldığı Nazım Hesaplar
3.9. Ortaklar Cari Hesabı ile ilgili Nazım
Hesaplar
Ortaklar cari hesabı içerisinde döviz cinsinden bir işlemin olması
halinde bu işlemlerin yabancı para cinsinden takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.10. İştiraklerden Alacaklar ile ilgili
Nazım Hesaplar
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemlerinden dolayı
iştiraklerinden olan yabancı paralı alacakların ihtiva ettikleri yapancı
paralar cinsinden takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.11. İştirakler ile ilgili Nazım Hesaplar
İşletmelerin İştirak ve Bağlı ortaklıkları dolayısıyla sahip
bulundukları menkul kıymetlerin adet cinsinden takibinin yapıldığı Nazım
Hesaplar.
3.12. Sermaye Taahhütleri ile ilgili Nazım
Hesaplar
İşletmenin sermaye taahhüdünde bulunduğu şirketlerle ilgili bu
işlemlerin hisse adedi bazında takip edildiği Nazım Hesaplar.
3.13. Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile
ilgili Nazım Hesaplar
Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesapları içinde takip edilmekte
olan haklar ve sair maddi olmayan duran varlıkların sembolik iz bedelleri ile
takip edildiği Nazım Hesaplar.
3.14. Kullanılan Yabancı Paralı Krediler
ile ilgili Nazım Hesaplar
Gerek Bankalardan gerekse sair finans kurumlarından kullanılan
Yabancı paralı kredilerin ilgili oldukları yabancı para cinsinden takip
edildikleri Nazım Hesaplar.
3.15. Çıkartılmış Bonolar ve Senetler ile
ilgili Nazım Hesaplar
Şirketlerin çıkartmış oldukları Tedavüldeki finansman bonoları ve
banka bonoları gibi kısa vadeli para ve sermaye piyasası araçlarının cins ve
adet itibariyle takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.16. Satıcılar ile ilgili Nazım Hesaplar
İşletmelerin satıcılara yabancı para cinsinden olan borçlarının
ilgili oldukları yabancı para cinsinden takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.17. Borç Senetleri ile ilgili Nazım
Hesaplar
İşletmelerin vermiş oldukları yabancı paralı borç senetlerinin
ilgili oldukları yabancı paralar cinsinden takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.18. Varlıkların Sigorta Teminatları İle
ilgili Nazım Hesaplar
İşletmelerin Sigorta ettirdikleri varlıkları için temin ettikleri
sigorta miktarlarının takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.19. Verilen Teminat Mektupları ile ilgili
Nazım Hesaplar
İşletmelerin vermiş oldukları teminat mektuplarının temin
edildikleri finans kurumları ve verildikleri yerler bazında takip edildikleri
Nazım Hesaplar.
3.20. Alınan Teminat Mektupları ile ilgili
Nazım Hesaplar
İşletmelerin almış oldukları teminat mektuplarının alınış
gayelerine göre takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.21. Yatırım İndirimine konu işlemler ile
ilgili Nazım Hesaplar
İşletmelerin yatırım indirimine konu işlemleri ile ilgili
harcamaların takip edildikleri Nazım Hesaplar
3.22. Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler
İşletmelerin giderlerine intikal ettirdikleri ancak kanunen kabul
edilmeyen gider olması nedeni ile dönem sonunda mali kârın oluşmasında dikkate
alınacak ödemelerin takip edildikleri Nazım Hesaplar.NAZIM HESAPLAR
Nazım Hesaplar Tek Düzen Hesap Planında 9 sıra numarası ile
bulunmaktadır. Bu hesapların kullanılması zorunlu. Ancak bir çok bilançonun
tetkikinde bu hesapların ya hiç kullanılmadığını ya da gereği gibi
kullanılmadığını görüyoruz. Hesap planının açıklanmasının yapıldığı ya da dönem
sonu işlemlerini konu yapan makalelerin çoğunluğunda da bu hesapların önemi ve
kullanılması gerekliliğinden söz edilmiyor.
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Sayın Nusret KURDOĞLU, 30.01.2006 tarihinde yayımlanan “Dönem Sonu İşlemleri” makalesinde Nazım Hesapların önemini çok güzel bir şekilde şu ifadelerle kaleme almış, Kendisine katılmamak olanaksız:
“TDMS’nin
gereklerine göre mali tablo oluşturmak için, sürekli “Nazım Hesap” kullanımını
neredeyse zorunlu hale gelmektedir. Konuya derinlemesine girildiğinde, Nazım
Hesap sisteminin, ana hesap sisteminden neredeyse daha önemli hale gelmiş
olacağı açıkça görülecektir. Kısaca, (TDMS) ile yürürlükteki vergi mevzuatının
uyumunu sağlamanın yanı sıra, bilanço hesaplarında yer alamayan önemli
bilgilerin açıklanmasında, neredeyse tek “altın anahtar” NAZIM HESAPLAR’dır.”
1. Nazım Hesaplara Genel Bakış
Geniş anlamı ile Nazım Hesaplar bir işletmenin alacağı,
borcu ve varlıkları ile ilgili olmayan, ancak bunların açıklanması için kullanılmak
üzere Muhasebe Planında bulunan ana hesaptır. (Rüknettin Kumkale, Vergi ve Muhasebe Sözlüğü, Seçkin
Yayınları 2014)
Tek Düzen Hesap Planında bulunan hesapların işletmeye ait bütün
bilgileri açıklayabildiğini söylemenin olanağı bulunmamaktadır. Aslında bunu
doğal karşılamak gerekmektedir. Çünkü Tekdüzen Hesap Planında bulunan hesaplar,
kuruluşların varlıkları ile borçları ve özkaynaklarını göstermektedir. Ancak bu
hesapların içinde bulunan bazılarının içeriğinin açıklanmasına ihtiyaç vardır.
Örneğin, İşletmenin döviz kasasında görünen Türk Lirasının ne kadar ve ne
cinste dövize karşılık geldiği, verilen teminat mektuplarının detayları,
işletmelerin dış borçları, Kanun Kabul Edilmeyen Giderler, Yatırım İndirimine
ilişkin bilgiler, Nazım Hesaplarda takip edilmektedir.
Mali tabloların dip notlarında da Bilanço hesapları ile ilgili
birçok açıklayıcı bilgi bulunmaktadır. Ancak, Nazım Hesaplarda da takip edilen
bilgiler işletmenin bütün muhasebe düzenini kapsamasından dolayı daha işlevli
olmaktadır.
Nazım
Hesapların kullanılması Muhasebenin Temel Kavramları içinde bulunan
-
Kişilik Kavramı,
- Tam Açıklama Kavramı,
- Özün Önceliği Kavramı
- Tam Açıklama Kavramı,
- Özün Önceliği Kavramı
ile
uyumlu bulunmaktadır.
- “Kişilik Kavramı ; işletmenin sahip veya sahiplerinden,
yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahip
olduğunu ve o işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına
yürütülmesi gerektiğini öngörür.”
Tanımından da anlaşılacağı üzere “Kişilik Kavramı” işletmeyi ayrı
bir kişilik olarak kabul etmektedir. Burada üzerinde durulması gereken nokta
işletmenin ayrı, işletmenin sahip ve ortaklarının ayrı ayrı kişiliğe sahip
oldukları gerçeğidir. Bir Limited Şirket düşününüz, bu şirket, ortakları
tarafından konulan sermaye ile yaşantısına sürdürmektedir. Bu şirketin
giderleri ve gelirleri Yasalarda öngörülen usul ve esaslara göre kayıtlara
alınmaktadır. Bu şirketin ortağının şahsı için yaptığı bir giderin, örneğin
tatil için yaptığı seyahat harcamalarının şirket ile bir ilgisi
bulunmamaktadır. Bu ödeme şirket için ancak Kanunen Kabul Edilmeyen Gider
durumundadır. Kanunen Kabul Edilmeyen Giderlere yazılan bir ödemenin ise Nazım
Hesaplarda izlenerek şirketin vergi matrahının oluşmasında dikkate alınması
gerekmektedir. Ayrıca bu şirketin ortağının şirketten ayrı olarak bir şahıs
işletmesi de bulunabilir. Bu kavramı Türk Ticaret Yasasındaki ve Medeni
Yasamızdaki Hakiki Şahıs, Hükmi Şahıs ayırımı ile de açıklamak mümkündür.
Hakiki Şahıs ile Hükmi şahıs ayrı ayrı kavramlardır ve ayrı ayrı kişilik
taşımaktadırlar. Hakiki şahıslar bir hükmi şahsın ortağı konumunda olsalar dahi
her ikisinin ayrı kişilikleri bulunmaktadır.
- “Tam
açıklama kavramı; mali
tabloların, bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar
vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade
eder.
Mali tablolarda finansal bilgilerin tam
olarak açıklanması yanında mali tablo kalemleri kapsamında yer almayan ancak
alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer
verilmesi bu kavramın gereğidir.”
Mali tabloların bu tablolardaki bilgilere gereksinim duyan ve
bunlardan yararlanacak kişi veya kuruluşların bu tablolardan azami bilgiyi
çıkartabilmeleri şeklinde düzenlenmesi düşüncesini ifade etmektedir. Mali
tablolar açık ve anlaşılır olması karar vericiler için çok önemli bir unsurdur.
Bu sebeple mali tablolarda yer alan bilgilerin yanında gelecekte gerçekleşmesi
muhtemel olaylara da yer verilmesi gerekmektedir. Örneğin yatırım indirimi ile
ilgili bilgilerin bilanço kalemleri içinde yer almamasına karşın bu bilgilere
mali tabloları kullanan kişilerin gereksinimi bulunmaktadır. Bunun yanında
kuruluşlar tarafından verilen teminat mektuplarının da ilgililer tarafından
bilinmesi gerekmektedir. Bütün bu ve bunun gibi mali tabloların bütünlüğü
içinde sunulamayan bilgiler Tam Açıklama Kavramı çerçevesinde Nazım Hesaplarda
takip edilebilmektedir.
- “Özün önceliği kavramı; işlemlerin
muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında
biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade eder.
Genel olarak işlemlerin biçimleri ile
özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir.
Bu takdirde özün biçimi önceliği esastır.”
Özün önceliği kavramı gereğince, muhasebeye konu olan işlemler
sadece hukuki şekilleri dikkate alınarak değil, özleri ve ardındaki finansal
gerçekler göz önüne alınarak muhasebeleştirilmeli ve sunulmalıdır. Finansal
kiralama işleminde kiracı malın mülkiyetini hukuken devralmamakla birlikte,
esas olarak gerçeğe uygun değerine yakın bir fiyat ve faiz ödeyerek ekonomik
ömrünün büyük bir bölümünde o varlığın ekonomik yararlarının kullanım hakkını
satın almaktadır. Fakat finansal tablo kullanıcıları işletmenin bütün gerçek
durumunu açıklayacak bilgilere ihtiyaç duyarlar. İş te bu bilgiler dipnotlarda
sunulur. Bu bakımdan işletmenin gerçek durumunu anlayabilmek için rakamların
ötesine gitmek gerekmektedir. Dolayısıyla mülkiyeti muhafaza kaydıyla satın
alınan mallar alıcı tarafından “özün Önceliği” kavramı gereği
aktifleştirilmeli, amortismana tabi ise amortisman ayrılmalı ve bilanço dönemi
geldiğinde dipnotlarda açıklama yapılmalıdır.
Aktife kayıtlı bir malın mülkiyeti muhafazalı olduğunun bilanço
dipnotlarında gösterilmesi, tam açıklama ve sosyal sorumluluk kavramlarının
gereği olduğu gibi bir ölçüde de hukuk kurallarına uyulduğunun göstergesidir.
Çünkü ilgili malların mülkiyeti muhafazalı olduğunun dipnotlarda belirtilmesi,
hukuk kuralları açısından bunun mülkiyetinin kendisinde olmadığının göstergesi
olarak kabul edilebilir.
(Mülkiyeti Muhafaza Sözleşmesiyle Yapılan Satışlar ve Muhasebe Uygulamaları
üzerine etkileri. Yardımcı Doç. Dr. Azzem Özkan, Erciyes Üniversitesi İktisadi
ve idari Bilimler fakültesi Öğretim Üyesi)
Mülkiyeti muhafaza kaydı ile alınan mallar ile ilgili muhasebe
hesapları içinde tutulan kayıtların yanında bunlar ile ilgili bilgilerin Nazım
Hesaplarda takip edilmesinde yarar bulunduğu da ayrı bir gerçektir.
2. Nazım Hesapların Özellikleri
Nazım Hesapları bir işletmenin alacağı, borcu ve varlıkları ile ilgili olmayan,
ancak bunların açıklanması için kullanılmak üzere Muhasebe Planında bulunan ana
hesap olarak açıklamıştık. Bu geniş tanım çerçevesinde Nazım Hesapların Tek
Düzen Hesap Planında mevcut hesapların, ilgililerin mali tablolardan elde etmek
istedikleri gereksinimleri karşılamak için kullanılmakta olduğunu
söyleyebiliriz. Bu açıdan Nazım Hesaplar bilgisini verdiği konu ile ilgili
olarak çok çeşitli şekillerde kayıtları ihtiva etmektedirler. Örneğin, Döviz
Kasasında bulunan yabancı paraları, ilgili yabancı para cinsinden kayıt
edebileceğimiz gibi, verilen yada alınan teminat mektuplarını ihtiva ettikleri
tutarlar üzerinden kayıt altına alabiliriz. Burada yapılan kayıtlar dışarıdan
her ne kadar elmalar ile armutların biri birileri ile toplanıyor görüntüsünü
veriyor olsa da Nazım Hesapların özelliğinin bilgi vermek olmasından dolayı
içerik olarak bu anlam çıkmamaktadır.
1 Sıra no lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde Nazım
Hesaplar 9 numara olarak gösterilmiştir. Diğer bir anlatımla Nazım Hesaplar 9
ile başlayan hesaplar ile temsil edilmektedirler.
3. Nazım Hesapların İhtiva Ettikleri
Bilgiler
Nazım Hesapların mali tablolara etki etmeden bilgi verme
özelliklerinin olmasından dolayı çok çeşitli alanlarda kullanılabilme
olanakları bulunmaktadır.
Aşağıda sıraladığımız alternatifler Nazım Hesapların muhasebe
uygulamalarında kullanıldığı durumları göstermektedir. Bunların yanında
açıklanması istenilen herhangi bir unsuru Nazım Hesaplarda belirtebilme olanağı
da bulunmaktadır.
3.1. Nakit Yabancı Paralar ile ilgili Nazım
Hesaplar
Kasa Hesabında içinde bulunan Yabancı Para Kasa Hesabının ihtiva
ettiği Yabancı Paraların kendi değerleri ile gösterildiği Nazım Hesaplar.
3.2. Alınan Yabancı Paralı Çekler ile
ilgili Nazım Hesaplar
Alınan Yabancı paralı çeklerin ihtiva ettikleri Yabancı paralar
cinsinden takiplerinin yapıldığı Nazım Hesaplar.
3.3. Yabancı Paralı Banka Hesapları ile
ilgili Nazım Hesaplar
Yabancı Paralı Bankalar Cari Hesaplarında bulunan dövizlerin
Yabancı para cinsinden değerlerinin takip edilmesi için kullanılan Nazım
Hesaplar.
3.4. Diğer Hazır Değerler ile ilgili Nazım
Hesaplar
Diğer Hazır Değerler Hesabında takip edilmekte olan tahvil, gelir
ortaklığı, hisse senedi gibi menkul kıymetlerin vadesi gelmiş faiz ve temettü
kuponlarının cinsleri itibari ile izlenmesi için kullanılan Nazım Hesaplar.
3.5. Menkul Kıymetler Hesap Grubu ile
ilgili Nazım Hesaplar
Menkul Kıymetler Hesap Grubunda takip edilmekte olan hisse senedi,
tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılma belgesi, kâr-zarar
ortaklığı belgesi, gelir ortaklığı senedi gibi menkul kıymetleri cinsleri ve
bunları çıkartan müesseseler bazında takip edilmesi için kullanılan Nazım
Hesaplar.
3.6. Alıcılar Hesabı ile ilgili Nazım
Hesaplar
Alıcılar Hesabında takip edilmekte olan Yabancı Paralı alacakların
ihtiva ettikleri yabancı para cinsinden takiplerinin yapıldığı Nazım Hesaplar.
3.7. Alacak Senetleri ile ilgili Nazım
Hesaplar
Alacak Senetleri hesaplarında takip edilmekte olan Yabancı Paralı
Alacak Senetlerinin ihtiva ettikleri yabancı para cinsinden takiplerinin
yapıldığı Nazım Hesaplar.
3.8. Verilen Depozito ve Teminatlar ile
ilgili Nazım Hesaplar
a. Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabında takip edilmekte olan
verilen Yabancı Paralı Depozito ve Teminatların ihtiva ettikleri yabancı para
cinsinden takiplerinin yapıldığı Nazım Hesaplar.
b. Verilen Depozito ve Teminatların verildikleri yerler bazında
sınıflandırılarak takiplerinin yapıldığı Nazım Hesaplar
3.9. Ortaklar Cari Hesabı ile ilgili Nazım
Hesaplar
Ortaklar cari hesabı içerisinde döviz cinsinden bir işlemin olması
halinde bu işlemlerin yabancı para cinsinden takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.10. İştiraklerden Alacaklar ile ilgili
Nazım Hesaplar
İşletmenin esas faaliyet konusu dışındaki işlemlerinden dolayı
iştiraklerinden olan yabancı paralı alacakların ihtiva ettikleri yapancı
paralar cinsinden takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.11. İştirakler ile ilgili Nazım Hesaplar
İşletmelerin İştirak ve Bağlı ortaklıkları dolayısıyla sahip
bulundukları menkul kıymetlerin adet cinsinden takibinin yapıldığı Nazım
Hesaplar.
3.12. Sermaye Taahhütleri ile ilgili Nazım
Hesaplar
İşletmenin sermaye taahhüdünde bulunduğu şirketlerle ilgili bu
işlemlerin hisse adedi bazında takip edildiği Nazım Hesaplar.
3.13. Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile
ilgili Nazım Hesaplar
Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesapları içinde takip edilmekte
olan haklar ve sair maddi olmayan duran varlıkların sembolik iz bedelleri ile
takip edildiği Nazım Hesaplar.
3.14. Kullanılan Yabancı Paralı Krediler
ile ilgili Nazım Hesaplar
Gerek Bankalardan gerekse sair finans kurumlarından kullanılan
Yabancı paralı kredilerin ilgili oldukları yabancı para cinsinden takip
edildikleri Nazım Hesaplar.
3.15. Çıkartılmış Bonolar ve Senetler ile
ilgili Nazım Hesaplar
Şirketlerin çıkartmış oldukları Tedavüldeki finansman bonoları ve
banka bonoları gibi kısa vadeli para ve sermaye piyasası araçlarının cins ve
adet itibariyle takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.16. Satıcılar ile ilgili Nazım Hesaplar
İşletmelerin satıcılara yabancı para cinsinden olan borçlarının
ilgili oldukları yabancı para cinsinden takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.17. Borç Senetleri ile ilgili Nazım
Hesaplar
İşletmelerin vermiş oldukları yabancı paralı borç senetlerinin
ilgili oldukları yabancı paralar cinsinden takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.18. Varlıkların Sigorta Teminatları İle
ilgili Nazım Hesaplar
İşletmelerin Sigorta ettirdikleri varlıkları için temin ettikleri
sigorta miktarlarının takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.19. Verilen Teminat Mektupları ile ilgili
Nazım Hesaplar
İşletmelerin vermiş oldukları teminat mektuplarının temin
edildikleri finans kurumları ve verildikleri yerler bazında takip edildikleri
Nazım Hesaplar.
3.20. Alınan Teminat Mektupları ile ilgili
Nazım Hesaplar
İşletmelerin almış oldukları teminat mektuplarının alınış
gayelerine göre takip edildikleri Nazım Hesaplar.
3.21. Yatırım İndirimine konu işlemler ile
ilgili Nazım Hesaplar
İşletmelerin yatırım indirimine konu işlemleri ile ilgili
harcamaların takip edildikleri Nazım Hesaplar
3.22. Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler
İşletmelerin giderlerine intikal ettirdikleri ancak kanunen kabul
edilmeyen gider olması nedeni ile dönem sonunda mali kârın oluşmasında dikkate
alınacak ödemelerin takip edildikleri Nazım Hesaplar.
Hiç yorum yok :
Yorum Gönder
Sorularınızı Bekliyorum